THE LUKIENA, a steel Groninger zeetjalk, length 23,42m, breadth 4,95m; 117 tons; built in 1906, at Waterhuizen on the shipyard of Van Diepen.Picture: Lukiena heavily loaded during unloading of sugar in a harbour in Leeuwarden around 1922
LUKIENAShort introduction: My grandmother, Lukina Hukema, came from a captains family. She was born on April 19, 1886 in Leeuwarden, and married Gerhardus Johannus Van Doodewaard on October 2nd 1913, also a captain and shipowner on the inland shipping. The story below is about her two uncles David Hukema and Roelof Hukema and their ship, the Lukiena, named after their mother and her grandmother.
The Tjalk the former Lukiena (now renamed the “De Zilvermeeuw”) (the silver gull)) (1906-2006) celebrated its hundredth anniversary in September of 2006!
You can visit this ship in the Haven Museum of Gouda. (click here)
Chris Van Doodewaard
A short historical sketch:
A Tjalk is a collective category for sailing freighters (usually inland) with curved front and stern with inboard rigging. One of the useful characteristics for canal shipping was its extremely shallow draft (between 90 and 180 cm) allowing access for deliveries to the door even on an undeep pond. Some different types of Tjalk were: hek Tjalk, pavilion Tjalk , kof Tjalk, zee Tjalk, Groninger Tjalk, skûtsje Tjalk (Friesland), paviljoenschuit Tjalk (Dutch IJsselgebied). Tjalken have been built all over the country for all freight on all types of streams and canals and also for navigation on the large rivers up to and including coastal
A Tjalk at Van Diepen
At the end nineteenth and the beginning of the twentieth century many Tjalken are built on Groninger ship yards. In the
Van Diepen, a renowned shipyard on the Winschoterdiep, are perhaps the exception which confirms the rule. Jan van Diepen married into the farming family Moolman, and started in 1850 east of the city Groningen, in Waterhuizen, to build small boats, and built mostly ewers for the German market.
The ewer, a small vessel that saw heavy use on the German coastal fisheries and was in high demand, but there were few yards which built it. So Van Diepen does good business. Since shipbuilding is booming at the end of the nineteenth century, Van Diepen also starts to build for small coastal
Van Diepen does build a few larger tjalken. In 1902, the first large tjalk is built. In 1904, a second large tjalk is constructed. This tjalk is a coaster and is built conforming to the requirements for coastal
In 1906, the last of a series of three follows: the Lukiena, (presently named the Zilvermeeuw). Both tjalken of 1902 and 1906 are not built under class, but according to the same construction principles, and with all characteristics of a large tjalk for sea worthy use. Afterwards Van Diepen builds almost exclusively coasters: schooners, and other sea-going vessels.
The ship was christened as the Lukiena (1906) and later renamed Jacoba (1946) and after some more name changes, lastly Zilvermeeuw. It has all the of characteristics of a real (seafaring) zeetjalk: fixed mast, double kolsum, kopstringers, side storm water exits, handrails on the walkways. Particular details are the trouser chimney on the cabin roof and oval porthole windows on the rear and the cabin. Only the head and rear are less high and robust then a zeetjalk. The ship will however, never sail on the sea. The vessel initially transported timber and beans between Gelderland and Groningen, and later sugar from Groningen to Friesland for the production of condensed milk.
The shipyard of Van Diepen in Waterhuizen beginning 1900
That last of three tjalks built by Van Diepen is for the brothers Roelof and David Hukema. The Hukema brothers have already made their money on inland shipping, and partly invest their wealth in shipyard projects. When time comes to purchase a new ship, a yard with the best reputation like Van Diepen is a logical choice. And because the Hukema's have their relations in the inland shipping, the Lukiena, as the tjalk will be named after the mother of the brothers, even though it is a seagoing vessel, will not be entered into the shipping register. It does not occur in the Dutch fleet register and the register of Germanische the Lloyd, but also not in the (inland shipping specific) fleet list of Sweys and Zeepost.
Each ship greater than 20 tons capacity or larger is indeed considered as registerable, but there are no penalties if the ship is not registered. Only people who required financing had to have their ship entered in the shipping register. The Hukema's however, need no credit. They are frugal, because the tjalk gets the small town of Haren as a home harbour. The harbour tax in the city of Groningen is rather higher than in
Sugarship
The ship initially does service as internal lumbertransport. From Gelderland trees are transported to houthandel Van Diepen (Dirk and Otto) in Groningen. After this they transport sugar. Travel goes then from the North-Nederlands beet sugar factory of Scholtens (established in 1899) in Vierverlaten, near Hoogkerk (meanwhile a suburb of Groningen) to the depot the Schuitendiep in the city Groningen. Afterwards they went to Briltil where the factory for condensed milkcans stands, and then to Huyzinga, the sugar distributing company in Leeuwarden, and continued to Groningen. They provided constant transportation for the factory.
Roelof and David Hukema have not married. Together they can easily manage the ship, but they also employ a helper, their cousin Tjerk Hukema from Leeuwarden. The family finds that a superfluous luxury, but the brothers are satisfied with this arrangement.
The presence of sufficient hands translates into superb maintenance of the ship. The Hukema's take excellent care of the Lukiena. The ship is is always well painted: beige and yellow, with black and a white cabin. The cabin has been covered to the back with white enamelled wood, and also the cabin roof is of wood. Up front are the two large shiny anchors and a cat anchor, neatly laid out and polished. The anchor hoist is ready to port side, above an impressive wheel. That is activated with the hoist on the mast. There are no other hoists on board. Not really usual for that time, the sails are hoisted by hand.
Lukiena becomes Jacoba
Roelof and David Hukema sail thirty years with the Lukiena.
By the introduction of freight transport by road, around 1935/36, transportation on the water sharply decreases. The brothers Hukema are aging, and no longer in good health. The vessel is now only used as living quarters. Ten years later David Hukema dies while living on the Lukiena, where after Roelof Hukema sells the vessel on August 19, 1949, to Jan Gerbers, by means of broker Johannes Van Streun, who takes over the ship for resale in the name of Schipbuilding and trade Company “Het Noorden” in Groningen. Roelof Hukema lives the last years of his life with relatives on land and dies at the age of 88.
Jan Gerbers has a bolschip, de 'Goede Hoop'. That becomes too small, and the Lukiena seems a good replacement. For 5000 guilders the deal with Van Streun is closed. Obviously he was unable to buy the ship without credit, because on August 27, 1949 a mortgage is registered against the ship, which will sail further under the name Jacoba, the name of Gerbers' wife. His sons, Chris and Cornelis, also move onto the new vessel. According to his oldest son Chris (interview 2006) the ship is then repainted in the colours black and omber. He got that last colour by mixing the black with a dab of red. A couple years later Gerbers replaces the wooden rudder for a steel one, operated with a wheel wheel and chains, instead of the old helm. That operation costs 300 guilders. It possibly is the herald of the end of the time of the sail.
NEDERLANDS / DUTCH
Een korte toeliching: Mijn grootmoeder kwam uit een schippers familie. Zij is geboren als Lukina Hukema, en gehuwd met Gerhardus Johannus Van Doodewaard, ook een schipper op de binnenvaart. Het verhaal hieronder gaat over haar twee broers, David Hukema en Roelof Hukema en hun schip, de Lukiena, genoemd naar hun moeder.
Dit schip is te bezichtigen in de Museum Haven van Gouda.
zie: http://www.museumhavengouda.nl/index.php?pagina_id=33&cat_id=2&subcat_id=4
Chris Van Doodewaard
De voormalige Lukiena (nu De Zilvermeeuw) (1906-2006) vierde in september van 2006 haar honderdste verjaardag!
Een korte historische schets:
Een tjalk bij Van Diepen
Eind negentiende en begin twintigste eeuw worden er veel tjalken gebouwd op de Groninger werven. Net als overal elders in de Nederlanden trouwens; de tjalkenfamilie is een uitgebreide schepenfamilie in dit land. In Groningen, waar met name aan het Winschoterdiep voor de kustvaart wordt gebouwd, bouwen ze grote tjalken, koftjalken en zeetjalken, alle groter dan twintig meter, veel tweemasters, maar ook eenmasters. De tjalk is er zo gewoon als wat. Bodewes, Verus Smit, Pattje, allemaal kennen ze de tjalk, en allemaal bouwen ze tjalken.
De LUKIENA, een stalen Groninger zeetjalk, lengte 23,42m, breedte 4,95m; ca.117 ton; gebouwd in 1906, te Waterhuizen op de werf Gebr. Van Diepen. Lukiena zwaargeladen tijdens het suikerlossen in het Vliet te Leeuwarden omstreeks 1922:
Tjalk is een verzamelnaam voor schepen met kromme stevens, rond voor- en achterschip met naar binnen vallend boeisel. Naar type, vaargebied en afkomst onderscheidt men gewone, hek-, paviljoen-, kof- en zeetjalk, beurtschip, Groninger tjalk, skûtsje (Friesland), paviljoenschuit (Hollandse IJsselgebied). Tjalken zijn overal in het land voor alle vrachten op alle soorten van binnenwater en de grote rivieren tot en met de kustvaart gebouwd, tot ze in het begin van de twintigste eeuw door modernere zeilscheepstypen en de motorvaart verdrongen werden.
Het schip heeft eerst ‘Lukiena’ (1906) en later ‘Jacoba’ (1946) geheten. Het heeft vele kenmerken van een echte zeetjalk: vaste mast, dubbel kolsum, kopstringers, spuikleppen in de boeisels, taliescepters voor de stuurtalie, wandelspieren (loopsteunen) in de warings (gangboorden) en een linnet. Bijzondere details zijn de broekschoorsteen op de roef en de ovale patrijspoorten in de kont en de roef. Het schip heeft aanvankelijk met hout en bonen tussen Gelderland en Groningen gevaren, en later met suiker van Groningen naar Friesland voor de fabricage van gecondenseerde melk.
Van Diepen, een gerenommeerde werf aan het Winschoterdiep, is misschien de uitzondering die de regel bevestigt. Jan van Diepen, ingetrouwd in de boerenfamilie Moolman, die in 1850 in Waterhuizen, net ten oosten van de stad Groningen kleine bootjes begon te bouwen, heeft goede contacten in Duitsland, en bouwt vooral ewers. De ewer, een klein scheepje dat veel gebruikt wordt op het Duitse wad voor vrachtvaart en visvangst en dat het midden houdt tussen een klippertje en een logger, is erg in trek, maar er zijn maar weinig werven die ze bouwen. Van Diepen heeft er goede zaken aan. Maar de scheepsbouw is booming eind negentiende eeuw, en zo begint ook Van Diepen voor de kleine kustvaart, en later voor de grote vaart te bouwen. Schoeners, voornamelijk; tjalken lopen voornamelijk bij de concurrenten van stapel.
Toch bouwt Van Diepen er wel een paar. In 1902 wordt de eerste grote tjalk gebouwd. Het bijft echter bij een uitzondering. In 1904 wordt een tweede tjalk op stapel gezet. Deze tjalk is voor de buitenvaart en wordt onder klasse gebracht bij de Germanische Lloyd en volgens de eisen van de kustvaart gebouwd.
In 1906 volgt de laatste van een serie van drie: de huidige Lukiena, nu hernoemd De Zilvermeeuw. Beide tjalken van 1902 en 1906 worden niet onder klasse gebouwd, maar wel volgens dezelfde bouwprincipes, en met alle kenmerken van een grote tjalk voor de buitenvaart. Daarna bouwt Van Diepen bijna uitsluitend nog coasters: schoeners, wad- en sontvaarders en andere zeegaande schepen voor de wilde vaart.
Werf van Gebr. Van Diepen in Waterhuizen begin 1900
Die laatste tjalk van de drie bouwt Van Diepen voor de gebroeders Roelof en David Hukema. De Hukema's hebben hun geld al verdiend op de binnenvaart, en beleggen dat deels in projecten van de werf, zoals vaker voorkomt in die tijd. Als het tijd wordt voor een nieuw schip, is Van Diepen een logische keuze. En omdat de Hukema's hun relaties in de binnenvaart hebben, wordt de Lukiena, zoals de tjalk naar de moeder van de broers gaat heten, ook niet onder klasse gebracht, ook al is het schip als een zeegaande tjalk gebouwd en uitgerust. De Lukiena krijgt alle kenmerken van een zeetjalk: dubbel kolsum, kopstringers, spuikleppen in de boeisels, taliescepters voor de stuurtalie, wandelspieren en een linnet. Alleen de kop en kont zijn minder hoog en robuust dan bij een zeetjalk. Het schip zal echter nooit op zee varen. Het komt dan ook niet voor in het Nederlands Vlootregister en het register van de Germanische Lloyd, maar ook niet in de (op de binnenvaart gerichte) vlootlijst van Sweys en Zeepost. Elk schip groter dan 20 ton laadvermogen wordt weliswaar beschouwd als registergoed, maar er staan geen sancties op als het schip niet wordt ingeschreven. Alleen mensen die krediet nodig hebben moeten hun schip laten registreren. De Hukema's hebben echter geen krediet nodig. Zuinig zijn ze wel, want het schip krijgt Haren als thuishaven. De belasting is in 'Stad' nogal wat hoger dan in het dorp Haren, vandaar.
Suikerschip
Het schip doet aanvankelijk dienst op de binnenlandse houtvaart. Vanuit Gelderland worden bomen vervoerd naar houthandel Van Diepen (Dirk en Otto) in Groningen. Later vaart het schip vooral met suiker. De reis gaat dan van de in 1899 opgerichte Noord-Nederlandse Beetwortelsuikerfabriek van Scholten in Vierverlaten, vlakbij Hoogkerk (inmiddels een buitenwijk van Groningen) naar het depot aan het Schuitendiep in de stad Groningen. Daarna door naar Briltil waar de fabriek voor gecondenseerde melkblikjes staat, en dan naar Huyzinga, de suikergrossierderij in Leeuwarden, en vervolgens weer leeg terug naar Groningen. Er is een constante aanvoer ten behoeve van de fabriek.
Roelof en David zijn niet getrouwd. Met zijn tweeën kunnen ze het schip ruim aan, maar toch hebben ze een scheepsknecht, hun neef en een pleegzoon Tjerk Hukema uit Leeuwarden. De familie vindt dat een overbodige luxe, maar de gebroeders zijn er tevreden mee.
De aanwezigheid van voldoende handen vertaalt zich in de conditie van het schip. De Hukema's zijn zuinig op de Lukiena. Het schip zit goed in de verf: beige en geel, met zwarte stuiten en een witte roef. De roef is aan de achterkant gedekt met blank gelakt hout, en ook het roefdak is van hout. Voorop prijken twee grote ankers en een katanker,
Lukiena wordt Jacoba
Roelof en David Hukema varen zo'n dertig jaar actief met de Lukiena.
Door de opkomst van het vrachtvervoer over de weg, zo vanaf 1935/36, komt de klad in het vervoer over water. De gebroeders Hukema worden ook wat ouder, en zijn niet meer in een geweldige conditie. Het schip wordt nu alleen nog voor bewoning gebruikt. David Hukema overlijdt ruim tien jaar later aan boord, waarna Roelof het schip op 19 aug. 1949 verkoopt aan Jan Gerbers, via makelaar Johannes van Streun, die het schip voor doorverkoop overneemt op naam van Scheepbouw- en Handelsonderneming 'Het Noorden' te Groningen. Roelof slijt de laatste jaren van zijn leven bij familie aan de wal en sterft op 88-jarige leeftijd.
Jan Gerbers heeft een bolschip, de 'Goede Hoop'. Dat wordt te klein, en de 'Lukiena' lijkt een goede opvolger. Voor 5000 gulden wordt de koop met Van Streun gesloten. Kennelijk gaat dat niet helemaal zonder krediet, want op 27 augustus 1949 wordt een kadastrale meetbrief afgegeven op het schip, dat verder zal varen onder de naam 'Jacoba', de naam van Gerbers' vrouw. De zonen, Chris en Cornelis, verhuizen mee. Volgens oudste zoon Chris (interview 2006) schildert dan het schip over in de kleuren zwart en omber. Die laatste kleur kreeg hij door een lik rood door het zwart te mengen. Een paar jaar later verruilt Gerbers het houten roer voor een stalen, bediend met een stuurwiel en kettingen op een kwadrant, in plaats van het oude helmhout. Die operatie kost 300 gulden. Het is wellicht de voorbode van het einde van de zeiltijd.
